2015'te yapılan 7 Haziran ve 1 Kasım seçimlerinde Kürt seçmenin tercihleri seçim sonuçlarının âkıbetini belirlemişti. Üstelik Türkiye’nin en önemli sorununun kalbinin attığı bu illerde seçmen tercihinin anlamı da başkaydı. Hendeklerle birlikte çatışmaların şehirlere taşınması, seçmenin 7 Haziran’dan 1 Kasım’a kısmen de olsa HDP'den kopmasına yol açtı. Ancak yine de HDP bölgede birinci parti olmayı sürdürdü. 

Seçimlerden yaklaşık 1,5 yıl sonra siyasette gerilimin yükselmesi ve HDP Eşbaşkanı Selahattin Demirtaş ve milletvekillerinin tutuklanması, belediyelerin neredeyse tamamının kayyuma devredilmesine rağmen bölgede seçmenin tepkisizliği başka bir siyasi okumayı da beraberinde getirdi. HDP cephesine yakın bazı uzmanlar da isimlerini vermeden de olsa seçmenin HDP'den vazgeçmediğini ancak parti ile arasına mesafe koyduğunu söyledi. 

İşte tüm bu yaşananlar Cumhurbaşkanlığı sistemi için gidilen referandum sürecinde Kürt seçmenin nerede duracağını, tercihinin ne olacağını önemli başlıklardan birini haline getirdi. Bölgede seçmenin HDP’ye hâlâ tepkili olduğu, tepkisini de AK Parti’ye oy vererek olmasa bile sandığa gitmeyerek göstereceği iddia ediliyordu.

Oy kullanmaya batı illerinden erken başlayan Doğu ve Güneydoğu illerinde sonuçlar da diğer illerden önce ortaya çıkmaya başladı. Genel tablo partisine tepkili de olsa HDP seçmeninin tercihini çok büyük ölçüde değiştirmediğini ortaya koydu.

Bazı illerde katılımın 5-7 aralığında düştü. Bazı illerde bu düşüş HDP’nin oy oranından düşerek sandığa “Hayır” olarak yansıdı. Hakkari, Şırnak gibi HDP’nin neredeyse tek parti olduğu bazı illerde ise AK Parti’de temsil edilen “Evet” oyları oransal olarak yüzde 25’in üzerine çıkarak HDP açısından sürpriz yaptı. Ağırlıkla Kürtlerin yaşadığı iller HDP’nin yanında duruşunu değiştirmedi ve “Hayır” dedi. Bölge "Hayır" dedi ama HDP'den yaşanan oy kaymaları Türkiye genelindeki "Evet" oylarına önemli katkı yaptı. 

Diyarbakır yüzde 67 ile “Hayır” dedi

7 Haziran seçimlerinde katılım yüzde 86 olmuş, HDP Diyarbakır’da toplam oyların yüzde 79’unu alarak bir rekora imza atmıştı. AK Parti’nin oy oranı ise yüzde 14’tü. 1 Kasım seçimlerinde bu tablo değişti. Diyarbakır’da katılım oranı yüzde 84,97 idi. HDP yüzde 72,8, AK Parti ise yüzde 21,4 oranında oy almıştı. Referandumda Diyarbakır’da seçimlere katılım oranı yaklaşık yüzde 4 oranında geriledi. Bu oran HDP oylarına düşüş olarak yansıdı. “Hayır” oyları yüzde 67,4, “Evet” oyları ise yüzde 32,5 oldu. Seçmen sayısı olarak bakıldığında da HDP oylarındaki kısmi düşüş görülüyor. Buna göre 1 Kasım'da 576 bin seçmenin HDP'ye, 169 bin seçmenin AK Parti'ye oy verdiği Diyarbakır'da "Hayır" oyları 524 bin, "Evet" oyları ise 251 bin olarak gerçekleşti. Yani HDP'nin 1 Kasım'a göre neredeyse 52 bin seçmenin oyunu kaybettiği, AK Parti'nin ise 80 binin üzerinde seçmenden oy aldığı görüldü. 

Bölgenin büyük illerinden bir diğeri Mardin. 7 Haziran’da Mardin’de HDP’nin oyu yüzde 73, AK Parti’nin yüzde 19 olmuştu. Katılımın yüzde 86 olduğu 1 Kasım seçimlerinde ise HDP’nin oyları yüzde 68, AK Parti’nin oyları ise 28,5 oldu. Referandum sonuçları ise HDP cephesinde kaybı beraberinde getirdi. Katılımın yüzde 82 olduğu “Hayır” oyları yüzde 59, “Evet” oyları ise yüzde 40,9 olarak gerçekleşti.Yani 1 Kasım'da 258 bin 384 oyun HDP'ye, 107 bin 804 oyun AK Parti'ye verildiği Mardin'de, 215 bin "Hayır", 149 bin 558 "Evet" oyu çıktı. Bu ilde HDP'nin kaybettiği seçmen sayısı olan 43 bin kadar oyun AK Parti tarafından temsil edilen "Evet" cephesine geçtiği görülüyor. 

HDP’nin 1 Kasım’da oransal olarak en çok oy kaybettiği illerden biri Bingöl’dü. 7 Haziran seçimlerine göre gerçekleşen bu oy kaybı referandum sonuçlarına da yansıdı. 7 Haziran seçimlerinde Bingöl’de AK Parti yüzde 46,9 ile birinci partiydi. HDP ise yüzde 40,9 oranında oy almıştı. 1 Kasım seçimlerinde bu oy oranları yüzde 64,6 AK Parti, yüzde 29,5 olarak değişti. Referandumda katılım oranı değişmedi ama “Evet” oyları yüzde 73,2, “Hayır” oyları ise yüzde 26,8 olarak gerçekleşti.

134 bin seçmenin oy kullandığı Bingöl'de 1 Kasım seçimlerinde 38 bin seçmen HDP'ye, 83 bin seçmen AK Parti'ye oy vermişti. Referandumda AK Parti cephesinde toplanan "Evet" oyları 95 bini geçti. HDP oyları ise 36 bin oldu. 

Türkiye’nin en yüksek “Hayır”ı Tunceli’den

Hayır oylarının Türkiye’de en yüksek çıktığı il ise Tunceli oldu. 7 Haziran ve 1 Kasım seçimlerini açık ara HDP’nin kazandığı şehirde 7 Haziran seçimlerinde HDP-CHP bloğu yüzde 80, 1 Kasım seçimlerinde ise yüzde 84 oy almıştı. 16 Nisan referandumunda “Hayır” oyları yüzde 80 olarak gerçekleşti. Bu oranla Tunceli Türkiye genelinde oransal olarak en çok “Hayır” diyen il oldu. Ancak düşük olsa da Tunceli'de "Evet" oylarının oranı da önemli. Şehirde AK Parti son seçimlerde yüzde 11,7 oranında oy almıştı. "Evet" oyları ise yüzde 20 çıktı. 1 Kasım seçimlerinde MHP Tunceli'de yüzde 5,9 oy almıştı. Tunceli'de 1 Kasım seçimlerinde HDP ve CHP seçmenden toplam yaklaşık 42 bin oy almıştı, bu oy sayısı hemen hemen değişmedi. Ama 1 Kasım seçimlerinde Ak Parti'nin oy sayısı 5 bin 800'dü. Bu sayı referandumda 9 bin 800'e çıktı.

Van da HDP cephesinde toplanan “Hayır” oylarının neredeyse katılım oranındaki düşüş kadar gerilediği illerden biri oldu. 1 Kasım seçimleri ile karşılaştırıldığında katılım oranı yüzde 81’den yüzde 75’e düştü. 1 Kasım seçimlerinde HDP yüzde 65,5, AKP yüzde 30 oy almıştı. Referandumda “Hayır” oyu yüzde 57 oldu. “Evet” oyları ise yüzde 42 çıktı. 

Bu oranların sayılara yansıması sonuçtaki farkın biraz daha etkili görünmesini beraberinde getiriyor. 1 Kasım seçimlerinde 310 bin seçmen HDP'ye, 142 bin seçmen AK Parti'ye oy vermişti, Referandumda ise HDP cephesinin 52 bin seçmenin oyunu kaybettiği görüldü. 258 bin seçmen "Hayır" dedi. HDP'nin kaybettiği oy "Evet" cephesine geçti. 193 bin seçmen "Evet" oyu kullandı. 

1 Kasım seçimlerinde HDP’nin yüzde 68, AK Parti’nin yüzde 26,9 oranında oy aldığı Ağrı’da katılım yüzde 4 oranında geriledi ve referandumda yüzde 71 olarak gerçekleşti. “Hayır” oyları ise HDP’nin oyunun yüzde 14 altına düştü yüzde 56 oldu. “Evet” oyları ise yüzde 43.4 olarak gerçekleşti. HDP'nin kaybettiği kadar oyun "Evet" cephesine geçtiği illerden biri de Ağrı. Ağrı'da 1 Kasım seçimlerinde HDP 145 bin, AKP 60 bin oy almıştı. 16 Nisan referandumunda ise "Evet" cephesi 87 bin, "Hayır" cephesi 115 bin oy aldı. 

Hakkari ve Van’da “Evet” oranı sürprizi

Katılım oranının düştüğü illerden biri de HDP’nin tek parti olduğu Hakkari oldu. 1 Kasım seçimlerinde Hakkari’de katılım oranı yüzde 88’di. HDP ise yüzde 86 oy almıştı. Referandumda katılım oranı yüzde 80 oldu. Oy dağılımı şehirde “Evet”i temsil eden AK Parti lehinde değişti. “Hayır" yüzde 68,5, “Evet” ise yüzde 31,5 oldu. Hakkari'de 1 Kasım seçimlerinde HDP'nin aldığı oyu 114 bin seçmen vermişti. AKP'ye oy veren seçmen sayısı ise 17 bin idi. Oy değişimi rakamlara ise 41 bin "Evet", 85 bin "Hayır" olarak yansıdı. 

Şırnak da oy oranları Hakkari’ye paralel giden bölge illerinden. Şırnak’da katılımın yüzde 92 olduğu 7 Haziran seçimlerinde HDP yüzde 85,3, AK Parti yüzde 8,79 oy almıştı. 1 Kasım’da katılım yüzde 90 oldu. HDP yüzde 85,5, AK Parti yüzde 11,1 oranında oy aldı. Referandumda ise şehir genel olarak “Hayır” oyu kullandı ama HDP oy kaybetti. Öncelikle katılım yüzde 6 oranında düştü ve yüzde 84 oldu. Ancak HDP’nin temsil ettiği “Hayır” oyları yüzde 14 geriledi ve yüzde 71’de oldu. “Evet” oyları ise yüzde 28.59 çıktı. 1 Kasım seçimlerinde HDP 183 bin seçmenden, AK Parti ise 23 bin seçmenden oy almıştı. Referandumla gelen değişim rakamlarda kendisini şöyle gösterdi: 59 bin seçmen "Evet", 148 bin seçmen "Hayır" oyu verdi. 

Muş'un tercihi değişti

Muş'da da değişim yaşandı. 1 Kasım seçimlerinde HDP şehirdeki seçmenin yüzde 61,8'inin oyunu alarak birinci parti olmuştu. AK Parti'nin oyu ise yüzde 33,9 olarak gerçekleşmişti. Muş'ta referandumda şehrin tercihinin değiştiği görüldü. "Evet" oyları yüzde 50,6, "Hayır" oyları ise yüzde 49,3 oldu. Oy sayılarında değişimi daha çarpıcı olarak görmek mümkün. 1 Kasım seçimlerinde şehinde AK Parti 61 bin, HDP 112 bin oy almıştı. Referandumda "Evet" oyları 87 bin, "Hayır" oyları ise 85 bin oldu. 

AK Parti ile HDP'nin başabaş yarıştığı illerden Bitlis'te ise bu defa yarışı kazanan AK Parti'nin temsil ettiği "Evet" cephesi oldu. Şehirde "Evet" oyu 87 bin ile yüzde 59, "Hayır" ise 60 bin ile yüzde 40,6 çıktı. 1 Kasım seçimlerinde ise AK Parti 65 bin, HDP ise 73 bin oy almıştı. Oy oranları ise HDP'nin yüzde 49, AKP'nin ise yüzde 43'tü. 

Siirt'te "Evet" cephesi lehine oy değişimi yaşanan bölge illerinden biri oldu. 1 Kasım seçimlerinde şehirde HDP  yüzde 58 oy alan, AK Parti yüzde 36 oy almıştı. Buna göre HDP'ye oy veren seçmen sayısı 81 bin 700, AK Parti'ye oy veren seçmen sayısı ise 51 bin 400'dü. Referandumda "Hayır" oyları yüzde 52 ile önde çıktı. Bu ilde HDP'nin oy kaybı 74 bin olarak gerçekleşti. AK Parti tarafından temsil edilen "Evet" oyları ise 68 bin oldu. Bu ilde 1 Kasım seçimlerinde katılım oranı yüzde 85 iken referandumda yüzde 83 oldu. (Gonca Şenay)